دکتر محمد محمدرضایی
menusearch
mmrezai.ir

متن سخنرانی دکتر محمد محمدرضایی، در جلسه نکوداشت استاد محترم پروفسور محمد لگن­هاوسن

۱۳۹۸/۲/۲ دوشنبه
متن سخنرانی دکتر محمد محمدرضایی، در جلسه نکوداشت استاد محترم پروفسور محمد لگن­هاوسن
متن سخنرانی دکتر محمد محمدرضایی، در جلسه نکوداشت استاد محترم پروفسور محمد لگن­هاوسن

متن سخنرانی دکتر محمد محمدرضایی،در جلسه نکوداشت استاد محترم پروفسور محمد لگن­هاوسن

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد الله الرب العالمین و العاقبه­للمتقین

در ابتدا لوح ارج نامه­ی جناب آقای پروفسور محمد لگن­هاوسن را به نیابت از جناب آقای دکتر سعادت فومنی قائم مقام رییس بنیاد ملی نخبگان، قرائت می­نمایم.( متن به پیوست 1)

مجلس به پاس تجلیل از خدمات علمی استاد بزرگوار و فیلسوف برجسته پروفسور محمد لگن هاوسن بر پا شده است.

اینجانب به عنوان خدمتگزار بنیاد نخبگان در استان قم و نیز به عنوان فردی که افتخار بهره­مندی علمی از محضر حضرت ایشان را داشته­ام، مفتخریم که سهمی کوچک در پرپایی این همایش ایفا نمودیم.

و از همه مهمانان و فرهیختگان و اساتید عزیز و ارجمند به ویژه از حضور حضرت استاد علامه آیت الله مصباح یزدی و استاد محترم حضرت آیت الله رشاد ریاست محترم پژوهشگاه و عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و استاد عالی مقام دکتر غلامرضا اعوانی کمال تشکر را می­نمایم.

در محضر عالمان، قصد تصدیع ندارم و فقط در باب چیستی فلسفه دین به ویژه به دیدگاه پروفسور لگن­هاوسن در باب فلسفه دین شیعی اشارات مختصری کنم.

به نظر استاد محترم، فلسفه دین شیعی، شاخه­ای از فلسفه دین قلمداد می­شود که به نوبه خود بخشی از فلسفه علوم انسانی محسوب می­شود. برخی گمان می­کنند که فلسفه دین همین بحث­های ترجمه­ای و وارداتی است که اگر خارج از بحث­های متعارف آن باشد یا به جنبه دفاعی و اثباتی تفکر رایج (باورهای دینی) اشاره شود، فلسفه دین نیست.

فلسفه دین شیعی ایده جدیدی است که جناب استاد لگن هاوسن مطرح نموده­اند که با عرض پوزش کمی در این باب البته به روایت خود سخن می­گویم.

فلسفه دین در غرب به عنوان رشته­ای دانشگاهی در عصر روشنگری مطرح شد و علمی است که به تفکر عقلانی و فلسفی در باب دین و مسایل اساسی آن می­پردازد.

هگل فیلسوف آلمانی (1770-1831) تلاش کرد که با مبانی فلسفی خود از الهیات طبیعی و مسیحیت دفاع کند.

فلسفه دین از دو واژه فلسفه و دین تشکیل شده است.

فلسفه، تاریخی به بلندای انسان دارد اما آنچه مکتوب شده تاریخ آن به 2500 سال قبل بر می­گردد تمام این جریانات و تفکرات که پاسخ­هایی در باب مسایل اساسی انسان و رابطه آن با جهان و خدا می­باشند به لحاظ تقسیم کلی به دو دسته الهی و غیر الهی تقسیم می­شوند. هر کدام این بحث­های خاص فلسفی می­توانند در باب دین و مسایل اساسی آن به تامل فلسفی و عقلی بپردازند.

اما آنچه در واقع بعد از رنسانس در جهان غرب، رخ نمود جریان غالب تفکر فلسفی نظیر تجربه گرایی، پوزیتیویسم و پوزیتیویسم منطقی و فلسفه­های تحلیلی و فلسفه کانت در حوزه عقل نظری و آگزیستانسیالیست­ها بر آن بودند که آموزهای دین مورد ارزیابی و سنجش عقلانی قرار نمی­گیرد.

اما تعریف دین در فلسفه دین: برخی گفته­اند که منظور ما در فلسفه دین مسیحیت است. البته این دین می­توانند متفاوت باشد مثلاً اسلام. از این رو، ما می­توانیم از فلسفه دین اسلامی نیز صحبت کنیم. و به تعبیری فلسفه دین­های متفاوتی می­توانیم داشته باشیم، یعنی با هر نگرش فلسفی می­توان دین مورد نظر را اعم از اسلام و مسیحیت و... مورد تحلیل قرار داد. از طرف دیگر فرهنگ غالب در حوزه مسیحیت، ایمان گرایی و رازوارگی اصول اساسی مسیحیت نظیر تثلیث، الوهیت و تجسد عیسی مسیح. گناه ذاتی انسان و عشاء ربانی می­باشد. تعابیر بزرگان مسیحیت حکایت از آن دارد که بین دین و تفکر عقلانی و فلسفی ناسازگاری وجود دارد. برای مثال پولس حواری عیسی مسیح در کتاب مقدس رساله پولس به کولیسیان می­گوید که با خبر باشید که" کسی شما را به فلسفه و مکر باطل نرباید." در این تعبیر فلسفه که نماد عقل گرایی است در کنار مکر باطل قرار گرفته است.

و یا تعبیر ترتولیان(160-220)از پدران کلیسای اولیه می­گوید:" آتن را با اورشلیم چه کار: آکادمی را با کلیسا چه کار." روشن است که آتن و آکادمی نماد تعقل و فلسفه و علم و اورشلیم، نماد دین و کلیسا است. از این رو، این دیدگاه، به جدایی تفکر عقلی از دین مسیحیت دامن زد.

بنابراین در این بستر تاریخی و فرهنگی که از یک طرف، آموزهای دینی، خود را غیر عقلانی می­دانند و از طرف دیگر تفکرات فلسفی خود را مخالف تفکر دینی جلوه می­دادند، فلسفه دین در جهان غرب شکل گرفت.

بر اساس همین ویژگی است که جان هیک، فیلسوف دین معاصر در توضیح فلسفه دین می­گوید: فلسفه دین تفکر فلسفی در باب دین است. اما برای توضیح بیشتر سه ویژگی مطرح می­کند:

  1. فلسفه دین، وسیله­ای برای آموزش دین نیست.
  2. فلسفه دین شاخه­ای از الهیات نیست، بلکه شعبه­ای از فلسفه است.
  3. فلسفه دین دانش ثانویه و مع الواسطه است و از موضوع تحقیق خود مستقل است.

یعنی فلسفه دین که تفکر عقلانی است از موضوع تحقیق خود که دین باشد مستقل است مثل فلسفه هنر و فلسفه فیزیک است.

این دیدگاه در باب فلسفه دین وارد کشور ما شده است و تاثیر خود را بر جای گذاشته و دانشگاه­های ما چنین رویکردی را در باب فلسفه دین پذیرفته­اند. از این رو، اگر کسی فلسفه دین را با گرایش اثباتی بنگارد یا مطرح نماید، یعنی اگر فیلسوفی آموزه­های اساسی دین را بر اساس تفکر عقلانی اثبا ت کند، می­گویند از حوزه فلسفه دین خارج شده است و این کلام است نه فلسفه دین.

ما باید بگوییم که دین اسلام یک دین عقلانی است و تفکر عقلانی و فلسفی در ذات آن نهفته است؛ به گونه­ای که عقل بعنوان یک منبع شناخت از منابع دین است و رسول باطنی خطاب شده و اگر تعارضی بین عقل و نقل پیش آید عقل مقدم است و به تعبیر علامه بزرگوار طباطبایی در حوزه اسلام تفکر عقلانی و فلسفی و تفکر دینی دو تعبیر از یک واقعیت هستند.

اگر تفکر اسلامی، همان تفکر عقلانی و فلسفی است، در آن صورت ویژگی­های جان هیک برای فلسفه دین درست نیست. زیرا ذات دین تفکر عقلانی است که اگر آن را تبیین کنیم همان تفکر عقلانی در باب آموزه­های دین می­شود. در آن صورت وسیله­ای برای آموزش دین است و هم شاخه­ای از الهیات می­شود. زیرا که الهیات و فلسفه ما یکی است که همان تفکر عقلانی و فلسفی در باب آموزه­های دین است و هم فلسفه دین که تفکر عقلانی است از موضوع تحقیق خود مستقل نیست. زیرا هم فلسفه، تفکر عقلانی است و هم دین. تفکر عقلانی. و تفکر عقلانی با تفکر عقلانی تفاوتی ندارد و فلسفه دین در بخش اثباتی آن همان حکمت متعالیه، خودمان است. بنابراین، فلسفه دین ریشه در فرهنگ خودمان داشته است.

اما اسلام با تفکر شیعی این قابلیت را دارد که در قالب تفکر عقلانی و فلسفی خود را به جهان معرفی کند و با توجه به جهانی بودن این دین راه و فرصت مناسبی است برای معرفی اسلام که یک دین عقلانی و جهانی است مگر قرآن نمی­گوید:

نَّا أَنْزَلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ ﴿ یوسف/۲

ما آن را قرآنى عربى نازل کرديم باشد که بينديشيد

إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُکْمُ الَّذِينَ لَا يَعْقِلُونَ ﴿انفعال/ ۲۲

قطعا بدترين جنبندگان نزد خدا کران و لالانى‏ اند که نمى‏ انديشند

وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا کَافَّةً لِلنَّاسِ بَشِيرًا وَنَذِيرًا وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ ﴿سبا/۲۸﴾

و ما تو را جز [به سمت] بشارتگر و هشداردهنده براى تمام مردم نفرستاديم ليکن بيشتر مردم نمى‏ دانند

امید آن روز که اساتید و فرهیختگان ما علوم وارداتی را مورد نقد و بررسی قرار داده و سپس ایده پردازی نمایند.

با عرض پوزش و السلام علیکم و رحمه الله برکاته

29 فروردین 1398